ارز دیجیتال بانک مرکزی (Central Bank Digital Currency به‌اختصار CBDC) توکن‌هایی دیجیتالی هستند که بانک مرکزی آن‌ها را تولید و از آن‌ها پشتیبانی می‌کند. ارزش این ارزها به ارز فیات کشوری وابسته است که آن را صادر کرده است.
در‌حال‌حاضر، بسیاری از کشورها در حال طراحی و ساخت CBDCها هستند و برخی دیگر نیز آن‌ها را به‌کار گرفته‌اند. ازآنجاکه بسیاری از کشورها در حال تحقیق درباره راه‌های انتقال به ارزهای دیجیتال هستند، مهم است که بدانیم سازوکار این نوع از ارزهای دیجیتال و هدف از ساخت آن‌ها چیست.
در این مقاله از بلاگ تترلند، به این پرسش پاسخ می‌دهیم که ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) چیست و چه کاربردی دارد؛ پس تا پایان با ما همراه باشید.
مهم‌ترین ویژگی‌های ارز دیجیتال ملی
- ارز دیجیتال بانک مرکزی شکل دیجیتالی ارز فیات هر کشور است.
- CBDC را سازمان‌های مالی یا بانک مرکزی کشورها صادر و تنظیم می‌کنند.
- CBDC فراگیری مالی با مفهوم برابری در استفاده از خدمات مالی برای همه مردم را ترویج و اجرای سیاست‌های پولی را ساده می‌کند.
- بسیاری از کشورها در حال بررسی چگونگی تأثیر CBDC بر اقتصاد و شبکه‌های مالی موجود و ثبات خود هستند.
پول فیات درمقابل ارز دیجیتال ملی
پول فیات ارزی است که دولت‌ها صادر می‌کنند و پشتوانه فیزیکی مانند طلا و نقره ندارد. از این پول رایج برای مبادله کالا و خدمات استفاده می‌شود. ارز فیزیکی هنوز به‌طور‌گسترده مبادله و پذیرفته می‌شود. پول فیات در ابتدا به‌شکل سکه و اسکناس ایجاد شد؛ اما با پیشرفت تکنولوژی، دولت‌ها و مؤسسه‌های مالی توانستند به‌جای پول فیات فیزیکی، از مدل اعتباری آن استفاده کنند. در این مدل، موجودی و تراکنش‌ها به‌صورت دیجیتالی ذخیره می‌شود.
ظهور و تکامل فناوری ارزهای دیجیتال و بلاکچین باعث علاقه بیشتر جوامع بدون پول به رمزارزها شده است؛ بنابراین، دولت‌ها و بانک‌های مرکزی در سراسر جهان در حال بررسی امکان استفاده از ارزهای دیجیتال تحت‌حمایت دولت هستند. ازآنجاکه این ارزهای دیجیتال را دولت‌ها صادر و پشتیبانی می‌کنند، مانند پول‌های فیات می‌توان به آن‌ها اعتماد کرد. ارز دیجیتال بانک مرکزی برخلاف رمزارزهای غیرمتمرکزی چون بیت کوین در کنترل کامل صادرکنندههای آن است.
هدف از ایجاد ارز دیجیتال بانک مرکزی
هدف اصلی CBDC ایجاد حریم خصوصی، قابلیت انتقال، راحتی، در‌دسترس‌بودن و امنیت مالی برای مشاغل و مصرف‌کنندگان است. همچنین، CBDCها می‌توانند هزینه‌های نگه‌داری سیستم مالی پیچیده و کارمزد تراکنش فرامرزی را کاهش دهند. کسانی که در‌حال‌حاضر از شیوه‌های جایگزین انتقال پول استفاده می‌کنند، به گزینه‌هایی با هزینه کمتر می‌توانند دسترسی داشته باشند. بانک مرکزی کشورها می‌توانند با استفاده از CBDC سیاست‌های پولی را اجرا و با ایجاد ثبات، رشد را کنترل کنند و بر تورم تأثیر بگذارند.
ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند ریسک‌های استفاده از رمزارزها را نیز کاهش دهد. ناگفته نماند رمزارزها نوسان زیادی دارند و قیمتشان مدام در حال افزایش و کاهش است. این نوسان باعث استرس شدید مالی افراد می‌شود و بر ثبات کلی اقتصاد نیز تأثیرگذار است. دولت‌ها از CBDC پشتیبانی و بانک مرکزی بر آن‌ها نظارت می‌کند؛ ازاین‌رو، اشخاص و مشاغل می‌توانند از شکل با‌ثبات ارز دیجیتال بهره بگیرند.
انواع ارز دیجیتال ملی
ارز دیجیتال ملی به دو دسته تقسیم می‌شود: خُرده‌فروشی (Retail CBDCs) و عمده‌فروشی (Wholesale CBDCs). در‌ادامه، هر‌کدام را بررسی می‌کنیم.
- ارز دیجیتال ملی خُرده‌فروشی: CBDC خُرده‌فروشی ارزهای دیجیتال با پشتوانه دولتی هستند و اشخاص و مشاغل از آن‌ها استفاده می‌کنند. این دسته از CBDCها ریسک واسطه را کاهش می‌دهند؛ ریسکی که در آن صادرکنندههای ارز دیجیتال خصوصی ممکن است ورشکست شوند و دارایی مشتریان از بین برود.
- ارز دیجیتال ملی عمده‌فروشی: این ارز مشابه اوراق قرضه در بانک مرکزی است و مؤسسه‌های مالی می‌توانند با استفاده از آن وجوه خود را سپرده‌گذاری یا از آن برای تسویه نقل‌و‌انتقالات بین‌بانکی استفاده کنند. همچنین، بانک‌های مرکزی می‌توانند از ابزارهای سیاست پولی برای تأثیرگذاری بر وام‌دهی و تعیین نرخ بهره استفاده کنند.
مزایا و معایب CBDC
ارز دیجیتال بانک مرکزی راه‌حلی بی‌نقص برای وضعیت مالی فعلی کشوری نیست؛ اما بی‌شک مزایای انکارناپذیری دارد. در‌ادامه، به مزایا و معایب CBDCها اشاره می‌کنیم.
مزایای CBDC
- بهره‌وری: ارز دیجیتالی که ازطریق تکنولوژی بلاکچین توزیع شده، درمقایسه‌با سیستم مالی فعلی ارزان‌تر و سریع‌تر و در‌دسترس‌تر است. تمامی کسانی که به تلفن‌همراه دسترسی دارند، می‌توانند از CDBC استفاده کنند و ارزهای دیجیتال شرکت‌ها و شهروندهای منطقه‌ای را به‌هم متصل می‌کنند.
- دسترسی: ارز دیجیتال بانک مرکزی شهروندان را از داشتن حساب بانکی بی‌نیاز می‌کند. بانک‌ها اغلب به حداقل موجودی برای نگه‌داری حساب نیاز دارند و برای کارهای خاصی نیز کارمزد دریافت می‌کنند. بعضی از بانک‌ها نیز تا جایی پیش می‌روند که نقل‌‌وانتقال دارایی بعضی از مشتریان را مسدود می‌کنند. ازآنجاکه CBDC به‌آسانی با دستگاه‌های دیجیتال مدیریت می‌شود، همه می‌توانند از پول‌هایی که دولت صادر می‌کند، بدون نگرانی استفاده کنند.
- حذف واسطه‌ها: به‌لطف تکنولوژی بلاکچین، شهروندان و مشاغل می‌توانند پول منتقل کنند. CBDC نیاز به بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی برای انجام تراکنش‌ها و محدودیت در مقدار پول منتقل‌شده و محدودیت در مقصد تراکنش را از بین میبرد.
- امنیت: شبکه CBDC در حالت ایدئال خود بر بستر بدون دست‌کاری بلاک چین ساخته می‌شود. این شبکه تاریخچه تمامی تراکنش‌ها را نگه‌داری و بانک مرکزی به آن اعتماد می‌کند. چنین رویکردی می‌تواند به بانک‌ها در مبارزه با فعالیت‌های غیرقانونی مانند پول‌شویی کمک کند و تراکنش‌های مشکوک را بیابد و اقدامات لازم را انجام دهد.
معایب CBDC
- کنترل دولت: علاقه‌مندان به بلاکچین می‌دانند شبکه‌ای که دولت کنترل کند، با هدف اصلی بلاکچین در تضاد است. CBDC قطعاً باعث کنترل بیشتر دولت بر پول شهروندان می‌شود؛ زیرا ماهیت دیجیتالی CBDC نظارت کامل بر تمامی تراکنش‌ها را به‌دنبال دارد. گفتنی است شهروندانی که خواهان دخالت کمتر دولت بر زندگی مالی‌شان هستند، روی خوشی به CBDC نشان نخواهند داد.
- حذف جایگزین‌های بانکی: شهروندانی که برای کارهای مالی خود به‌سمت بانک مرکزی و استفاده از CBDC می‌روند، خودشان را تنها به یک بانک محدود خواهند کرد. CBDC اگرچه نیاز به بانک محلی را از بین میبرد، تمامی کنترل را در دستان بانک مرکزی قرار می‌دهد. کسانی که می‌خواهند همچنان از بانک‌های سنتی به‌جای بانک مرکزی استفاده کنند، در فرایند گذار دچار مشکل خواهند شد.
- ریسک: با وجود CBDC و کنترل بیشتری دارایی‌ها به‌دست دولت، مسئولیت کوچک‌ترین خطر یا خطا در سیستم برعهده بانک است. اگر یکی از کارکنان اطلاعاتی را به‌اشتباه وارد کند یا در سیستم خطایی وجود داشته باشد، اعتبار بانک مرکزی به‌خطر می‌افتد. نکته مهم دیگر اینکه بانک مرکزی باید خدمات وام‌دهی‌ای را پوشش دهد که بانک‌های سنتی انجام می‌دادند.
تفاوت ارز دیجیتال بانک مرکزی با رمزارزها
به‌نوشته investopedia، اکوسیستم‌های ارزهای دیجیتال فضایی را در سیستم ارزی ایجاد می‌کنند که در آن مقررات محدودکننده بر تراکنش‌ها حاکم نیست. نکته دیگر اینکه در این فضا، تکثیر یا جعل رمزارزها دشوار است و با مکانیسم‌های اجماعی محافظت می‌شود که از دست‌کاری جلوگیری می‌کنند. ارزهای دیجیتال بانک مرکزی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که شبیه رمزارزها باشند؛ اما ممکن است به فناوری بلاک چین یا مکانیسم‌های اجماع نیاز نداشته باشند.
علاوه‌بر‌این، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند و تا‌کنون قانون مشخصی برایشان وضع نشده است و ارزش آن‌ها به‌واسطه احساسات سرمایه‌گذاران و استفاده و علاقه کاربران تعیین می‌شود. این در حالی است که CBDCها ارزش ارز فیات را منعکس می‌کنند و برای ثبات و ایمنی طراحی شده‌اند.
آینده ارز دیجیتال بانک مرکزی
اگرچه دولت‌ها در حال بررسی شیوه‌های به‌کارگیری ارز دیجیتال بانک مرکزی هستند، تا زمانی‌که نمونه‌ای موفق از آن ایجاد نشود، استفاده از ارز دیجیتال بانک مرکزی فراگیر نخواهد شد. حتی اگر CBDCها بتوانند از میان قوانین سخت‌گیرانه عبور کنند و به‌صورت جمعی نیز پذیرفته شوند، باز‌هم این سؤال پیش می‌آید که کشورهای خارجی می‌توانند این ارز را به‌کار گیرند و آیا مالیات‌ها بر‌اساس CBDC تغییر می‌کند؟
در واقعیت با هربار به‌کارگیری CBDC در کشورهای مختلف، پاسخ‌های متفاوتی به این پرسش‌ها داده خواهد شد. همان‌گونه که امروزه سیاست‌های مالی مختلفی در کشورهای جهان وجود دارد، مدل دیجیتالی آن نیز چهره‌های مختلفی خواهد داشت.
