ارز فیات نوعی پول است که ارزش آن را دولتها تعیین می‌کنند و پشتوانهای مانند طلا یا نقره ندارد. برخلاف پول‌های کالایی که ارزش ذاتی دارند، ارزش ارز فیات فقط به اعتماد عمومی به دولت و نظام اقتصادی بستگی دارد.
این نوع ارز که امروزه در اکثر کشورها استفاده میشود، امکان کنترل بهتر تورم و تنظیم سیاستهای پولی و تسهیل در معاملات تجاری را فراهم میکند. با‌این‌حال، ماهیت غیرپشتوانه‌ای آن گاهی موجب نگرانی‌هایی درباره پایداری ارزش و تاثیرپذیری از تورم میشود.
در این مقاله از بلاگ تترلند، توضیح می‌دهیم که ارز و پول فیات چیست و چه تفاوتی با ارز دیجیتال دارد؛ بنابراین، تا پایان مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه ظهور ارز و پول فیات
پیش‌از پاسخ به این پرسش که پول فیات چیست؟، بهتر است با تاریخچه آن آشنا شویم. ظهور پول فیات به قرن‌ها پیش و چین باستان بازمی‌گردد. در قرن یازدهم میلادی، استان چکوان برای نخستین‌بار پول کاغذی را به گردش درآورد که در ابتدا می‌شد آن را با کالاهایی چون طلا و نقره یا ابریشم مبادله کرد. با‌این‌حال در قرن سیزدهم میلادی، کوبلای‌خان، امپراتور مغول، سیستم ارزی فیات را به‌طور رسمی پایه‌گذاری کرد. این سیستم بدون نیاز به پشتوانه‌های کالایی، تنها به اعتبار و پذیرش عمومی تکیه داشت و به‌عنوان الگویی جدید در مبادلات تجاری شناخته شد.
پول فیات در قرن هفدهم به اروپا راه یافت و کشورهایی مانند اسپانیا و سوئد و هلند شروع به چاپ آن کردند. این سیستم در برخی کشورها مانند سوئد بهدلیل مشکلات اقتصادی و بی‌اعتمادی عمومی شکست خورد و سرانجام دولت سوئد تصمیم گرفت استاندارد نقره را جایگزین کند. با‌این‌حال، پول فیات همچنان در کانون توجه بود و در قرن‌های بعد در فرانسه جدید (کانادا امروزی) و مستعمره‌های آمریکای شمالی آزمایش شد.
در قرن بیستم، ایالات متحده به‌طور جدی‌تر سیستم فیات را به کار گرفت. در سال ۱۹۳۳، دولت آمریکا مبادله پول کاغذی با طلا را متوقف کرد. در نهایت در سال ۱۹۷۲، رئیس‌جمهور نیکسون استاندارد طلا را به‌طور کامل کنار گذاشت و سیستم ارزی فیات را جایگزین آن کرد. این اقدام تغییر بزرگی در نظام پولی جهان ایجاد کرد و استفاده از ارزهای فیات را به استاندارد جهانی تبدیل کرد.
ارز فیات درمقابل استاندارد طلا
سیستم استاندارد طلا مبتنی‌بر این اصل بود که پول کاغذی قابلیت تبدیل به طلا را داشته باشد و تمام ارز درگردش پشتوانهای از طلا در اختیار دولت داشته باشد. بر این اساس، دولتها و بانک‌ها تنها در‌صورتی مجاز به چاپ پول جدید بودند که معادل ارزش آن، ذخایر طلای کافی در اختیار داشته باشند. این سیستم قدرت دولتها در ایجاد پول و مدیریت ارزش ارز را به شرایط اقتصادی و ذخایر محدود طلا وابسته می‌کرد و امکان افزایش غیرمنطقی عرضه پول را کاهش می‌داد.
در مقابل، ارز فیات به پشتوانهای مانند طلا وابسته نیست و ارزش آن فقط براساس اعتماد عمومی و تصمیمات دولتها تعیین میشود. در این سیستم، دولتها و بانک‌های مرکزی آزادی بیشتری در مدیریت سیاستهای پولی دارند و میتوانند به رویدادهای اقتصادی و بحرانهای مالی با ابزارهایی مانند بانکداری ذخیره کسری یا تسهیل کمی واکنش نشان دهند. این انعطافپذیری به دولتها اجازه میدهد تا سیاستهای پولی را با شرایط متغیر اقتصادی هماهنگ کنند.
حامیان استاندارد طلا معتقدند که این سیستم بهدلیل پشتوانه فیزیکی و ارزشمند، ثبات بیشتری دارد. با‌این‌حال، طرفداران ارز فیات استدلال می‌کنند که قیمت طلا نیز همواره دچار نوسان بوده و تضمینی برای ثبات کامل نیست. درحالیکه هر دو سیستم میتوانند با نوسانهای ارزش مواجه شوند، ارز فیات به دولتها امکان میدهد تا در شرایط اضطراری اقتصادی، انعطاف بیشتری در اتخاذ تصمیمات کلان داشته باشند و واکنش‌های سریع‌تری نشان دهند.
مزایا و معایب استفاده از ارز فیات
اقتصاددانان و سایر کارشناسان مالی در حمایت از فیات اتفاق‌نظر ندارند. مدافعان و مخالفان با شور‌و‌اشتیاق این سیستم ارزی را مطرح و آن را بررسی می‌کنند.
- کمبود: پول فیات تحت‌تأثیر کمبود کالای فیزیکی مانند طلا قرار نمی‌گیرد.
- هزینه: تولید پول فیات درمقایسه‌با پول مبتنی‌بر کالا مقرون‌به‌صرفه است.
- پاسخ‌گویی: پول فیات به دولتها و بانک‌های مرکزی آنها در رسیدگی به بحرانهای اقتصادی انعطافپذیری میدهد.
- تجارت بین‌الملل: پول فیات در کشورهای جهان استفاده میشود و آن را به نوعی ارز قابل‌قبول برای تجارت بین‌الملل تبدیل میکند.
- راحتی: برخلاف طلا، پول فیات به ذخایر فیزیکی متکی نیست که به ذخیره‌سازی، محافظت، نظارت و سایر درخواست‌های پرهزینه احتیاج دارند.
- ازنظر تاریخی دارای ریسک: ازنظر تاریخی، اجرای سیستم‌های ارزی فیات معمولاً به سقوط مالی منجر میشود که نشان میدهد این سیستم‌ها برخی از ریسک‌ها را به‌همراه دارند.
ارز فیات درمقابل ارز دیجیتال
ارز فیات و ارز دیجیتال دو نوع از سیستم‌های پولی هستند که هرکدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. ارز فیات را دولتها و بانک‌های مرکزی صادر و کنترل می‌کنند و ارزش آن به اعتماد عمومی و سیاستهای پولی وابسته است. در مقابل، ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند و از فناوری بلاکچین برای امنیت و شفافیت و جلوگیری از تقلب استفاده می‌کنند. این دو نوع ارز در برخی جنبه‌ها مشابه‌اند؛ اما تفاوت‌های اساسی در ساختار، نحوه تولید، کنترل و استفاده در معاملات دارند.
- کنترل و تمرکز: ارز فیات کاملاً در کنترل دولتها و بانک‌های مرکزی است که میتوانند سیاستهای مالی و پولی را براساس نیازهای اقتصادی کشور تنظیم کنند. در مقابل، ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین غیرمتمرکز هستند و هیچ نهاد یا دولتی آنها را کنترل نمی‌کند. این ویژگی به کاربران آزادی بیشتری میدهد؛ اما در عین حال نگرانی‌هایی درباره نظارت و تنظیم بازار ایجاد میکند.
- پشتوانه و تولید: ارز فیات پشتوانهای فیزیکی یا کالایی ندارد و ارزش آن براساس اعتماد عمومی و سیاستهای دولت تعیین میشود. ارز دیجیتال نیز فاقد پشتوانه فیزیکی است؛ اما معمولاً عرضه آن محدود است. برای مثال، تنها ۲۱ میلیون بیت کوین وجود دارد. این محدودیت عرضه می‌تواند به افزایش ارزش آن در طول زمان کمک کند؛ برخلاف ارز فیات که امکان چاپ بی‌رویه آن وجود دارد.
- معاملات و جغرافیا: ارز دیجیتال نوعی دارایی دیجیتال است و شکل فیزیکی ندارد؛ بنابراین، به مرزهای جغرافیایی وابسته نیست و در سراسر جهان به‌راحتی معامله‌شدنی است. در مقابل، ارز فیات معمولاً به قلمرو یک کشور محدود است و برای استفاده بین‌المللی به تبدیل ارز نیاز دارد.
- امنیت و برگشت‌پذیری معاملات: معاملات ارز دیجیتال برگشت‌ناپذیر هستند و بهدلیل استفاده از فناوری بلاکچین شفافیت زیادی دارند؛ ولی ردیابی آنها دشوارتر است. در مقابل، معاملات با ارز فیات امکان برگشت‌پذیری دارند و معمولاً با نظارت بانک‌ها یا نهادهای مالی انجام می‌شوند. این ویژگی در عین افزایش امنیت، به معنی وابستگی بیشتر به واسطه‌های مالی است.
- نوسانهای بازار: بازار ارزهای دیجیتال بهدلیل کوچکی و نوپابودن، نوسانهای بیشتری را تجربه میکند و قیمت‌ها میتوانند به‌سرعت تغییر کنند. در مقابل، ارزهای فیات معمولاً ثبات بیشتری دارند؛ زیرا بهواسطه سیاستهای اقتصادی و نهادهای مرکزی مدیریت می‌شوند.
جمع‌بندی
ارز فیات و ارز دیجیتال هرکدام با ویژگی‌ها و کاربردهای منحصربه‌فرد خود، نقش مهمی در بازار مالی امروز ایفا می‌کنند. درحالیکه ارز فیات بهدلیل کنترل دولت و پذیرش گسترده در معاملات بین‌المللی همچنان نقش اصلی را در اقتصاد جهانی برعهده دارد، ارزهای دیجیتال به‌عنوان جایگزینی نوآورانه با ویژگیهای غیرمتمرکز و فناوری پیشرفته در حال رشد هستند. درک تفاوت‌ها و مزایا و معایب این دو سیستم ارزی به افراد و کسب‌وکارها کمک میکند تا با آگاهی بیشتر تصمیم‌گیری کنند و از فرصت‌های موجود بهره ببرند.
سوالات متداول
ارز فیات چه تفاوتی با ارز کالایی دارد؟
ارز فیات پشتوانهای فیزیکی مانند طلا یا نقره ندارد و ارزش آن براساس اعتماد عمومی به دولت تعیین میشود؛ درحالیکه ارز کالایی بهواسطه داراییهای فیزیکی با ارزش پشتیبانی میشود.
آیا ارزهای دیجیتال میتوانند جایگزین ارز فیات شوند؟
ارزهای دیجیتال بهدلیل ویژگیهای غیرمتمرکز و قابلیتهای فناوری، قابلیت جایگزینی دارند؛ اما هنوز مشکلاتی مانند نوسانهای زیاد و محدودیت در پذیرش جهانی وجود دارد.
چرا ارز فیات در اقتصادهای مدرن ترجیح داده میشود؟
ارز فیات به دولتها انعطافپذیری بیشتری برای مدیریت سیاستهای پولی و کنترل تورم و مقابله با بحرانهای اقتصادی میدهد.
آیا ارز دیجیتال امنتر از ارز فیات است؟
امنیت ارز دیجیتال بهدلیل استفاده از فناوری بلاکچین زیاد است؛ اما برگشتناپذیری معاملات و احتمال حملات سایبری همچنان مشکلاتی برای آن ایجاد میکند.
چرا ارزهای دیجیتال نوسانهای بیشتری دارند؟
بازار ارزهای دیجیتال کوچکتر و جدیدتر است و عوامل مختلفی مانند حجم محدود و تقاضای جهانی و اخبار مرتبط باعث نوسانهای شدید در قیمت آنها میشود.
